It Frysk Boerespul

Een oproep in Het Landbouwblad van 21 augustus 2004

It Fryske Boerespul zoekt voorbeeldbedrijven.

Hoe kan een historische boerderij worden behouden voor een agrarische functie?

Die vraagstelling stond centraal in het project “It Fryske Boerespul”, een initiatief van het

Van Hall Instituut, BoerenNatuur en It Fryske Gea.

Voor het project werden bedrijven gezocht die als voorbeeldproject konden dienen.

 

Aanmelding

De kop-hals-romp boerderij Ald Barrahûs

ligt net onder Leeuwarden en is van 1867.

Het bedrijf heeft een agrarische functie

met 90 melkkoeien. De melkkoeien zijn

in de ligboxenstal en de jonge kalveren in

het bûthús van de boerderij. In de golle

van de schuur zit hooi en wordt gebruikt

als opslag van machines.

Zo’n 40 stuks jongvee hebben we in de

boerderij naast ons.

Graag willen we het jongvee in de schuur

van de boerderij met een soort loopstal

idee zodat het gemakkelijk te bewerken is.

We doen rondleidingen door de oude

boerderij en het bedrijf.

Familie F.D. Jongbloed

Bredyk 28

9088 BX Barrahûs/ Wirdum

Doelstelling

De doelstelling van het project is duidelijk te maken dat het behoud van historische

boerderijen kan samengaan met een eigentijdse agrarische functie. Met name wordt

gekeken naar de mogelijkheden die de landbouw met een verbrede doelstelling biedt.

Selectiecriteria

1.

Er is sprake van een redelijke cultuurhistorische waarde. De boerderij hoeft

        geen monument of buitengewoon hoog gewaardeerde boerderij te zijn maar

        met voldoende authenticiteit bezitten.

2.

Het betreft een functionerend agrarisch bedrijf met een goede uitstraling.

3.

Er is sprake van een concreet uitbreidingsplan.

4.

Het is duidelijk dat cultuurbehoud problematisch wordt, met andere woorden

        op gespannen voet staat met de bedrijfseconomische belangen.

5.

Er ontstaat na de aanpassing of uitbreiding een eigentijds erf waarop oude

        en nieuwe waarden verenigd zijn en dat landschappelijke betekenis bezit.

6.

Er bestaat een gezond bedrijfseconomisch perspectief.

7.

De bestaande situatie wordt duidelijk verbeterd.

8.

De historische boerderij en zijn historische bedrijfsgedeelte vervullen een

        functie in de nieuwe situatie waarin de cultuurhistorische waarde van het

        interieur behouden blijft.

9.

Er is na aanpassing of vernieuwing sprake van een voorbeeldfunctie.

10.

Het uitgekozen bedrijf is in veel opzichten representatief voor andere

        bedrijven.

Deelnemende boerderijen

Er waren 20 boerderijen die deelnamen aan het project.

Vijf boerderijen zijn geselecteerd waarvoor inrichtingsmodellen werden gemaakt.

Dat zijn: Stelp in Echtenerbrug, Stelp in Elahuizen, Kophalsromp in Wirdum,

Stelp in Idzega en een Kophalsromp in Grou.

Score op selectie criteria

Criteriapunten

5

7

8

9

10

Stelp in Echtenerbrug

o

+

+

-

+

Stelp in Elahuizen

+/-

+

-

-

-

Kophalsromp in Wirdum

+

+

+

+

+

Stelp Idzega

+

+

+

+

-

Kophalsromp in Grou

+

o

+

-

-

Keuze voorbeeldboerderij

Geconcludeerd is dat de boerderijen bij Elahuizen, Echtenerbrug en Grou in mindere mate

aan het criterium voldoen dan de boerderijen bij Idzega en Wirdum. Van de beide laatste

bedrijven zijn berekeningen gemaakt. Met de tekeningen en bouwkostenberekeningen zijn

de beide bedrijven benaderd om de plannen door te spreken. Variant 2 van de stelp in Idzega

viel in het gesprek af. Doordat variant 1 van de stelp in Idzega in mindere mate binnen de

doelstellingen valt dan het ontwerp voor de kop-hals-romp in Wirdum, is door de stuurgroep

besloten om de boerderij in Wirdum te kiezen als voorbeeldboerderij.

Persmiddag 25 april 2005

Op 25 april 2005 is in de boerderij van de

familie Jongbloed het project op een

feestelijke bijeenkomst aan de pers en

andere genodigden gepresenteerd.

Tekeningen

In januari 2006 werd het werk aanbesteed en is er een keus gemaakt tussen de verschillende

aannemers, zodat in februari de bouw los kon.

Het eerste ontwerp was een tretmiststall, een Duitse hellingstal met een met stro

ingestrooide ligruimte. De vloer heeft een helling van tien graden, waardoor de urine

wegloopt in de mestgoot onder het voerhek. Deze stal is het niet geworden omdat er één

heel groot nadeel aan zit en dat is het transport van de vaste mest naar de mestbult.

Het tweede voorstel betrof een potstal. Ook dat was niet ideaal. Voorwaarde bij het project

is dat de buitenkant van de boerderij en ook alle gebinten intact moesten blijven. Hierdoor

zou het met een shovel moeilijk manoeuvreren zijn in de stal.

Het derde plan is uiteindelijk door de uitgekozen architect Jelle de Jong uit Lemmer in

tekeningen uitgewerkt. Er is gekozen voor een ligboxenstal met vouwschuif. De

vouwschuif kan de mest onder het oude bûthús doorschuiven naar de mestkelder die achter

de schuur ligt. De vloer van het lyts bûthús moet daarom worden verhoogd. Verder komt er

een ontvangstruimte en buiten de schuur een toilet. Naast de ligboxenstal verrijst een

nieuwe machineloods. De kuilplaten moeten worden verwijderd en daarvoor komt er een

nieuwe sleufsilo. verder wordt er een nieuwe toegangsweg aangelegd met bijpassende

erfbeplanting.

Foto’s verbouwing

Schuur (Skuorre)

Hooivak (Golle)

Kleine stal (Lyts bûthús)

Gierkelder (Jarrekolk)

Zolder kleine stal (Solder lyts bûthús)

Toilet (It húske)

Kuilsilo (Kuilplaat)

Machineloods (Weinhok)

Erf (Hiem)

Het plan bleek een moeilijke opgave. Voor de architect die niet goed de kans kreeg om zijn

ideeën naar buiten toe te brengen. Voor de veehouder om het praktisch te houden. Met de

expertise van het bouwbedrijf werden technische mankementen opgelost. Het eindresultaat

ziet er goed uit. De schuur is mooi ruim geworden. Uiteindelijk is de balans in werkbaarheid

en historie gevonden.

It Frysk Boerespul

Een oproep in Het Landbouwblad van

21 augustus 2004

It Fryske Boerespul zoekt voorbeeldbedrijven.

Hoe kan een historische boerderij worden

behouden voor een agrarische functie?

Die vraagstelling stond centraal in het project

“It Frysk Boerespul”, een initiatief van het Van

Hall Instituut, BoerenNatuur en It Fryske Gea.

Voor het project werden bedrijven gezocht die

als voorbeeldproject konden dienen.

Aanmelding

De kop-hals-romp boerderij Ald Barrahûs ligt

net onder Leeuwarden en is van 1867. Het

bedrijf heeft een agrarische functie met 90

melkkoeien. De melkkoeien zijn in de

ligboxenstal en de jong kalveren in het bûthús

van de boerderij. In de golle van de schuur zit

hooi en wordt gebruikt als opslag van machines.

Zo’n 40 stuks jongvee hebben we in de boerderij

naast ons.

Graag willen we het jongvee in de schuur van

de boerderij met een soort loopstal idee zodat

het gemakkelijk te bewerken is.

We doen rondleidingen door de oude boerderij

en het bedrijf.

Familie F.D. Jongbloed

Bredyk 28

9088 BX Barrahûs/Wirdum

Doelstelling

De doelstelling van het project is duidelijk te

maken dat het behoud van historische

boerderijen kan samengaan met een eigentijdse

agrarische functie. Met name wordt gekeken

naar de mogelijkheden die de landbouw met

een verbrede doelstelling biedt.

   Selectiecriteria

1.

Er is sprake van een redelijke

cultuurhistorische waarde. De boerderij hoeft

geen monument of buitengewoon hoog

gewaardeerde boerderij te zijn maar met

voldoende authenticiteit bezitten.

2.

Het betreft een functionerend agrarisch bedrijf

met een goede uitstraling.

3.

Er is sprake van een concreet uitbreidingsplan.

4.

Het is duidelijk dat cultuurbehoud

problematisch wordt, met andere woorden op

gespannen voet staat met de

bedrijfseconomische belangen.

5.

Er ontstaat na de aanpassing of uitbreiding een

eigentijds erf waarop oude en nieuwe waarden

verenigd zijn en dat landschappelijke

betekenis bezit.

6.

Er bestaat een gezond bedrijfseconomisch

perspectief.

7.

De bestaande situatie wordt duidelijk

verbeterd.

8.

De historische boerderij en zijn historische

bedrijfsgedeelte vervullen een functie in de

nieuwe situatie waarin de cultuurhistorische

waarde van het interieur behouden blijft.

9.

Er is na aanpassing of vernieuwing sprake van

een voorbeeldfunctie.

10.

Het uitgekozen bedrijf is in veel opzichten

representatief voor andere bedrijven.

Deelnemende boerderijen

Er waren 20 boerderijen die deelnamen aan het

project. Vijf boerderijen zijn geselecteerd

waarvoor inrichtingsmodellen werden gemaakt.

Dat zijn: Stelp in Echtenerbrug, Stelp in

Elahuizen, Kophalsromp in Wirdum, Stelp in

Idzega en een Kophalsromp in Grou.

Score op selectie criteria

Criteriapunten

5

7

8

9

10

Stelp in Echtenerbrug

o

+

+

-

+

Stelp in Elahuizen

+/-

+

-

-

-

Kophalsromp in Wirdum

+

+

+

+

+

Stelp Idzega

+

+

+

+

-

Kophalsromp in Grou

+

o

+

-

-

Keuze voorbeeldboerderij

Geconcludeerd is dat de boerderijen bij

Elahuizen, Echtenerbrug en Grou in mindere

mate aan het criterium voldoen dan de

boerderijen bij Idzega en Wirdum. Van de beide

laatste bedrijven zijn berekeningen gemaakt.

Met de tekeningen en bouwkostenberekeningen

zijn de beide bedrijven benaderd om de plannen

door te spreken. Variant 2 van de stelp in Idzega

viel in het gesprek af. Doordat variant 1 van de

stelp in Idzega in mindere mate binnen de

doelstellingen valt dan het ontwerp voor de kop-

hals-romp in Wirdum, is door de stuurgroep

besloten om de boerderij in Wirdum te kiezen

als voorbeeldboerderij.

Persmiddag 25 april 2005

Op 25 april 2005 is in de boerderij van de

familie Jongbloed het project op een

feestelijke bijeenkomst aan de pers en

andere genodigden gepresenteerd.

Tekeningen

In januari 2006 werd het werk aanbesteed en is

er een keus gemaakt tussen de verschillende

aannemers, zodat in februari de bouw los kon.

Het eerste ontwerp was een tretmiststall, een

Duitse hellingstal met een met stro ingestrooide

ligruimte. De vloer heeft een helling van tien

graden, waardoor de urine wegloopt in de

mestgoot onder het voerhek. Deze stal is het niet

geworden omdat er één heel groot nadeel aan zit

en dat is het transport van de vaste mest naar de

mestbult.

Het tweede voorstel betrof een potstal. Ook dat

was niet ideaal. Voorwaarde bij het project is dat

de buitenkant van de boerderij en ook alle

gebinten intact moesten blijven. Hierdoor zou

het met een shovel moeilijk manoeuvreren zijn

in de stal.

Het derde plan is uiteindelijk door de

uitgekozen architect Jelle de Jong uit Lemmer in

tekeningen uitgewerkt. Er is gekozen voor een

ligboxenstal met vouwschuif. De vouwschuif

kan de mest onder het oude bûthús

doorschuiven naar de mestkelder die achter de

schuur ligt. De vloer van het lyts bûthús moet

daarom worden verhoogd. Verder komt er een

ontvangstruimte en buiten de schuur een toilet.

Naast de ligboxenstal verrijst een nieuwe

machineloods. De kuilplaten moeten worden

verwijderd en daarvoor komt er een nieuwe

sleufsilo. verder wordt er een nieuwe

toegangsweg aangelegd met bijpassende

erfbeplanting.

Foto’s verbouwing

Schuur (Skuorre)

Hooivak (Golle)

Kleine stal (Lyts bûthús)

Gierkelder (Jarrekolk)

Zolder kleine stal (Solder lyts bûthús)

Toilet (It húske)

Kuilsilo (Kuilplaat)

Machineloods (Weinhok)

Erf (Hiem)

Het plan bleek een moeilijke opgave. Voor de

architect die niet goed de kans kreeg om zijn

ideeën naar buiten toe te brengen. Voor de

veehouder om het praktisch te houden.

Met de expertise van het bouwbedrijf werden

technische mankementen opgelost.

Het eindresultaat ziet er goed uit. De schuur

is mooi ruim geworden. Uiteindelijk is de

balans in werkbaarheid en historie gevonden.